चिनिया विदेश मन्त्रि वाङ यीको आसन्न नेपाल भ्रमणले दुई देशविच केही समय यता चिसिएको सम्बन्ध सुधार होस

अमेरिकी निकाय एमसीसीसँगको सम्झौता अनुमोदन भएको महिना दिन भित्रै उत्तरी छिमेकी चीनका विदेशमन्त्री वाङ यी काठमाडौं आउदै छन् । शुक्रबार ११ गते काठमाडौं आएर वाङ यी १३ मा चिन फर्कनेछन् । यो बेला नेपालले मूलतः आधा दर्जन विषयमा छलफल अघि बढाउन सके भ्रमण सदुपयोग हुने विज्ञहरूको भनाइ छ ।

दुई वर्षयता विदेश भ्रमणमा ननिस्किएका चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङले विदेशमन्त्री वाङलाई महत्त्वका साथ नेपाल पठाउन लागेका हन् । नेपाललाई लामो समयदेखि नजिकबाट चिनेका र स्टेट काउन्सिलरसमेत रहेका वाङ विश्वास बढाउने सन्देश लिएर नेपाल आउन लागेको बताइएको छ । सिमाना जोडिएको छिमेकी मुलुक भएकाले नेपालमा चीनको चासो हुनु स्वाभाविक नै हो । यसलाई सम्बोधन गर्नु हाम्रो कर्तव्य हुन्छ । तर, यस्तो अवस्थामा नेपालले चीनसँगको रणनीतिक सम्बन्ध थप बलियो बनाउन राज्य संयन्त्रलाई प्रभावकारी ढंगले सदुपयोग गर्न सक्नु पर्छ । १९७४ मा नेपालले खम्पा विद्रोहलाई शान्त गरेको चीनका सामु नजिर छ । त्यसलाई अहिले पनि स्मरण गराउन सक्नु पर्छ ।

विश्वको बदलिँदो परिस्थितिलाई मध्यनजर गरेर असंलग्न परराष्ट्र नीतिलाई अवलम्बन गर्ने र छिमेकीका चासोलाई विशेष प्राथमिकतामा राख्ने विषयमा नेपालले चीनलाई प्रस्ट पार्नै पर्छ । उसो त बीआरआई कार्यान्वयनमा अहिलेसम्म न्यूनतम प्रगति पनि भएको छैन । सन् २०१७ मा बिआरआइमा हस्ताक्षर भए पनि कुनै पनि परियोजनामा प्रगति भएको छैन । अमेरिकी पहलको एमसीसी सम्झौता अघि बढ्दै गर्दा बीआरआई पछि परेको सन्दर्भमा चिनियाँ विदेशमन्त्री नेपाल आउन लागेका हुन् । बीआरआईका लागि नेपालले सुरुमा चीनलाई ३५ परियोजना पठाएकोमा पछि त्यसलाई ९ मा सीमित गरिएको थियो । जसमा काठमाडौं–रसुवागढी सडक स्तरोन्नति, काठमाडौं–रसुवागढी रेल परियोजना, गल्छी–रसुवागढी ४०० केभी प्रसारण लाइन, किमाथांका–हिले सडक निर्माण, मदन भण्डारी प्राविधिक शिक्षालय, तमोर जलविद्युत् आयोजना निर्माणलगायत छन । तर, नेपालले हालसम्म बीआरआई परियोजनाकै लागि भनेर प्रस्ट रूपमा चीनलाई सूची नपठाएको परराष्ट्र मन्त्रालयको भनाई छ ।

नेपाल र चीनबीच भएको सम्झौताअनुसार बीआरआई परियोजना अघि नबढेकामा राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले पनि असन्तुष्ट व्यक्त गर्नुभएको छ । केही दिन अघि मात्रै राष्ट्रपति भण्डारीले पूर्वाधार विकासका लागि अवसरका रूपमा लिँदै बीआरआईलाई अघि बढाउन नेपाल इच्छुक रहेको बताउनु भएको थियो । उसो त बीआरआईमा ऋण लिएर काम गर्न गाह्रो हुन्छ । तर, चीनको अर्थतन्त्र बलियो नभएका बेलासमेत तातोपानीदेखि काठमाडौं आउने कोदारी मार्गलाई चिनले अनुदानमा बनाइदिएको थियो । अहिले चीन अर्थतन्त्रमा बलियो छ । नेपालले विश्वास दिलाउन सक्यो भने अनुदान दिन सक्ने विज्ञहरु बताउँछन् । उता, चीनसँग पारवहन सम्झौतामा हस्ताक्षर भए पनि कार्यान्वयनमा भने प्रगति हुन सकेको छैन ।

दक्षिणी छिमेकी भारतले अघोषित नाकाबन्दी गरेपछि समुद्रसम्म पुग्ने वैकल्पिक मार्गको खोजीमा चीनसँग पारवहन सम्झौता भएको थियो । कार्यान्वयनमा भने नेपाल र चीन दुवैतर्फबाट पहल भएको छैन । चल्तीमा रहेका उत्तरी नाका रसुवागढी र तातोपानीबाट आयात–निर्यात नै अहिले असहज छ । भूकम्प र महामारीपछि ती दुवै नाकालाई चीनले नै सहज रूपमा खोलेको छैन । उत्तरबाट सजिलै आउन सक्ने चिनियाँ उत्पादन हिन्द महासागर घुम्दै भारतीय नाकाबाट आउँदा समय र खर्च बढेकाले व्यापारी तथा उपभोक्ता मर्कामा छन् । चिनियाँ राष्ट्रपति सी नेपाल आउँदा सहमति भएका योजना पनि कार्यान्वयन हुन सकेका छैनन् । यसमा भएको कमजोरी नेपालले स्विकार्नै पर्छ ।

हरेक भ्रमणमा बिभिन्न सम्झौता गर्ने तर कार्यान्वयनमा तदारुकता नदेखाउने बानीकै कारण अहिले सम्मका सम्झौता कार्यन्वयन नभएको हुन् । नेपाली विद्यार्थीलाई चीन जान दिने मात्र होइन, नेपाली परियोजनामा कार्यरत चिनियाँ कामदारलाई फेरि ल्याउने विषय पनि सम्बोधन हुन सकेको छैन । नेपालमा सञ्चालित परियोजनामा कार्यरत चीनका कामदार कोभिड–१९ महामारीमा घर गएको दुई वर्ष हुन लागेको छ । उनीहरू नआउँदा पूर्वाधार निर्माण प्रभावित भएको छ । हुम्लाको नाम्खामा चीनले नेपाली भूमि अतिक्रमण गरेको विषयलाई जोडदारका साथ उठाउनु पर्छ । सीमा क्षेत्रमा उब्जेका विषयलाई द्विपक्षीय सहकार्य गरेर समाधान गर्न सुझाउनुपर्छ ।

यतिवेला नेपालसंग चिन सशंकित भएको छ । यस्तो अवस्थामा नेपालले आफ्ना एजेन्डा प्रस्तुत गर्दा आपसी विश्वास सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण विषय हो । चीनसँग मित्रवत समझौता गरेका बिगतका प्रतिबद्धताहरु पूरा गर्नु नेपालको लागि पहिलो प्राथमिकता हुनु पर्छ । चिनिया विदेश मन्त्रि वाङ यीको आसन्न नेपाल भ्रमणले दुई देशविच केही समय यता चिसिएको सम्बन्ध सुधार होस । सबै प्रकारका आशंका निराकरण गरोस । विगतमा भएका व्यापार, रेल, तेल र विद्युत क्षेत्रका समझदारी कार्यान्वयन गर्न तथा बि आर र ई सहयोगलाई ठोस आकार दिन सफल होस् ।